ورود مرکبــات بــه ایــران بــه حــدود 400 ســال پیــش برمیگــردد. سطح زيرکشت مرکبات در ايران حدود 291 هزار هکتار بوده که از نظر سطح زیر کشت و ميزان تولید بهترتیب در مقامهای هشتم و دهم جهان قرار دارد. سطح زیر کشت مرکبات در استان خوزستان 6668 هکتار میباشد که حدود 2% سطح کشت کل کشور است.
مرکبــات از خانــواده Rutaceae و زیرخانــواده Aurantioideae گیاهانــی بوتــه ای و بــه شــکل درختچه هایـی بـا شـاخ و برگ متراکـم یا درختی هسـتند. گلهایشـان سـفید مایـل بـه ارغوانـی اسـت. گلهــای مرکبــات به خاطــر معطر بــودن و داشـتن شـهد فـراوان، توجـه حشـرات بویـژه زنبورعسـل را بـه خـود جلـب میکننـد
باردهی مرکبات
زمــان گلدهــی مرکبــات به شــدت تحــت تأثیــر عوامــل محیطــی بویــژه دمــا و رطوبــت خــاك اســت. در نواحــی گرمســیری و ســاحلی ممکــن اســت درختــان در طــول ســال چندیــن بــار گل دهنــد یــا دوره گلدهــی بسـیار طولانـی داشـته باشـند. بارندگـی یـا آبیـاری بعـد از یـک دوره خشـکی طولانـی (حداقـل 30روزه) و همچنیـن بیماریهــا ممکــن اســت ســبب گلدهــی مرکبــات در ایــن مناطــق شــود. مرکبـات در سـن 10 تـا 22 سـالگی بـه حداکثـر توانایـی خــود در میوهدهــی میرســند
درخــت ســالم مرکبــات تعــداد بســیار زیــادی گل میدهــد، امــا ذخایــر غذایــی درخـت اجـازه تبدیـل تمـام آنهـا را بـه میـوه نمیدهـد علاوه برایــن، اگــر تمــام یــا بخــش اعظــم گلهــا بــه میــوه تبدیــل شــود، درخــت تحمــل فیزیکــی لازم بــرای نگهـداری ایـن حجـم عظیـم از میـوه را نخواهـد داشـت. بنابرایـن، درصـد زیـادی از گلهـا در همـان ابتـدای دوران گلدهـی ریـزش میکننـد و بـه میـوه تبدیـل نمیشـوند. برای مثال در لمون فقــط هفــت درصــد و در پرتقال گاهــی کمتــر از یــک درصــد جوانههــای گل بــه میــوه قابل برداشــت تبدیــل خواهنــد شــد. لذا ریزش گل که یکی از دغدغههای اصلی باغداران میباشد، در برخی موارد امری بسیار طبیعی است
عوامل محیطی مناسب مرکبات
شــروع فعالیتهــای رشــد و نمـو مرکبـات در محـدوده دمـای 13درجـه سـانتیگراد اســت کــه در فصــل بهــار و بــا افزایــش دمــا، گیــاه وارد مرحلــه بــرگ و گلدهــی میشــود. حداکثــر دمــای قابل تحمــل بــرای مرکبــات حــدود 50 درجــه اســت و درخــت تنهــا در دامنــه 13 تــا 40 درجــه ســانتیگراد رشــد میکنــد. از ایــن لحــاظ میتــوان محــدوده 21 تــا 32 درجـه را بهینـه دانسـت. در هر حـال، رشـد درخـت در دمـای بالاتـر از 40 درجـه سـانتیگراد محـدود میشـود و اگـر کمبـود آب نیـز باشـد، شـدت خسـارت واردشـده به درخــت بســیار بیشتــر خواهــد شــد.
بارشهــای ســنگین در دوران گلدهـی، تشـکیل میـوه و مرحلـه قبـل از برداشـت میـوه ممکـن اسـت سـبب افـت شـدید کیفیـت میوه شـود. پایین بــودن رطوبــت نســبی باعــث تولیــد رنگــی مطلــوب در پوســت میــوه میشــود و از طــرف دیگــر، درصورتیکــه رطوبــت هــوا زیــاد باشــد، پوســت میــوه نازكتــر و صافتــر و گوشــت آن پرآب تــر میشــود.
بــاد یکــی از عوامــل محدودکننــده در تولیــد مرکبــات اســت. هرچـه شــدت وزش بــاد در منطقــه بیشتــر باشــد، احتمــال بــروز خســارتهای ناشــی از خراشــیدگی میوههــا در اثــر ســایش آنهــا بــه بخشهــای مختلــف درخــت بیشتـر میشـود. همچنیـن بادهـای تنـد مانـع از پـرواز زنبورهــای عســل شده و از درصــد تشــکیل میــوه میکاهــد. بادهـای گــرم و خشــک بــه پژمردگــی برگهــا، خشــکیدگی سرشــاخههای جــوان و ریــزش تعــداد زیــادی از گلهــا و میوهچههــا منجــر میشــوند
.
خاک مناسب
ارقــام مرکبــات را میتــوان در طیــف وســیعی از انــواع خاكهــا از شــنی فقیــر گرفتــه تــا شــنی لومــی و رســی پـرورش داد، امـا واقعیـت ایـن اسـت کـه بالاتریـن باردهی و بهتریــن کیفیــت میوههــا در زمینهــای عمیــق و حاصلخیـز بـا نفوذپذیـری بـالا و زهکش مناسـب کـه بافت شــنیلومی درشــت تــا شنیرســی دارد و از منبــع قابــل اطمینــان آب بــرای آبیــاری برخــودار باشــند به دســت میآیــد. درصورتیکـه خـاك بسـتر کاشـت بـرای مرکبــات مناســب نباشــد، بایســتی خــاك محــل کاشــت نهـال را بـا ترکیبهـای مناسـب از خـاك مرغـوب، کـود آلــی و ماســه رودخانــهای اصــلاح و غنیســازی کــرد. مقــدار بهینــه اســیدیته خــاك بیــن 5/5 تا 6/5 شــوری آن کمتــر از دو میلیمــوس بــر ســانتیمتر باشد.
فاصله کشت مناسب درختان مرکبات
فاصلــه بیــن ردیفهــا و بیــن درختــان هــر ردیــف از یکدیگـر اثـر چشـمگیری بـر نحوه رشـد و باردهـی مرکبات دارد. انتخـاب ایـن فاصلههـا بایـد طـوری باشـد کـه هـر درخـت از حداکثـر تابـش نـور خورشـید برخـوردار باشـد و همچنیـن فضـای مناسـبی بـرای حرکـت ادوات مکانیـزه در فاصلـه بیـن ردیفهـا وجـود داشـته باشـد. بدیهی اسـت کـه هـر چقـدر گســترش تــاج درخــت و قــدرت رشــد پایــه کمتــر یــا شــدت تابــش آفتــاب و درجــه حــرارت منطقــه بیشتــر باشــد، بایــد درختــان را بــا فاصلــه کمتــری از یکدیگــر کاشـت. در مناطــق مرکباتخیــز جنــوب کشـور فاصلـه کاشـت 4*6 تـا 5*6 متـر بـرای ارقـام پرتقـال و نارنگـی و فاصلـه 5*6 تـا 7*6 متـر بـرای ارقـام لیموتــرش، لیموشــیرین و گریپفــروت توصیــه میشــود.
روش کاشت نهال مرکبات
پـس از ایجـاد گـودال لازم اسـت خاک برداشته شـده از لایــه 30 ســانتیمتری ســطح زمیــن بــا حجمهــای مســاوی از ماســه رودخانــهای و کــود پوســیده دامــی یــا هــر مــاده آلــی دیگــر مخلــوط و در تــه گــودال ریختــه شــود تــا به خوبــی در دســترس ریشــهها قــرار بگیــرد. چنانچـه خـاك زراعـی از کیفیـت خوبـی برخوردار نباشـد، غنی ســازی خــاك بــر اســاس آزمــون خــاك توصیــه میشـود. در پایـان عملیـات پُرکـردن گـودال بایـد خـاك گــودال را بــا آب ســیراب کــرد تــا نشســت کامــل خــود را انجـام دهـد و در صـورت کمبـود خـاك گـودال، بـه آن خـاك اضافـه کـرد