کود آلی

ارزش کودهاي دامی تنها به دلیل عناصر غذائی موجود در آنها نیست. این کودها باعث بهبود خواص فیزیکی خاك گردیده، به عنوان نمونه ظرفیت نگهداشت آب و رشد ریشه در خاك را بهبود بخشیده و با افزایش ظرفیت تبادلی از شستشوي عناصر غذائی از خاك جلوگیري میکند

میزان مصرف کودهاي گاوي، بسته به توان مالی کشاورز، 15تا 20تن در هکتار ) 400درخت( در اواخر فصل زمستان توصیه میشود. البته، مصرف کودهاي دامی بهصورت چالکود بر روش پخش سطحی ارجحیت دارد. در روش چالکود، دو حفره به فاصله حدود یک متر از تنه، در سایهانداز درخت و در مسیر جریان آب حفر گردیده، کود دامی در داخل این چاله ها ریخته شده و با خاك پوشانده میشود 

مصرف کودهاي نیتروژنی

علائمی مانند کوچک بودن اندازه برگها، رنگ پریدگی برگها، رسیدگی زودتر از موعد میوه، داشتن میوههاي کوچک و ریزش شدید میوهها از جمله مهمترین شاخصهایی هستند که دلالت بر کمبود نیتروژن دارند. با این وجود، ریزش میوه عناب علاوه بر کمبود نیتروژن، ممکن است در اثر کمبود بور، تنشهاي آبیاري، رطوبت نسبی پائین و وزش باد نیز رخ دهد

اوره شناخته شده ترین، ارزانترین و در دسترسترین کود نیتروژنی براي کشاورزان محسوب میشود. از طرفی به دلیل آنکه عناب اغلب در خاكهاي میانگین تا کمی سنگین کشت شده و آبیاري سنگین هم انجام نمیشود در چنین شرایطی خطر شستشوي آن از خاك وجود ندارد و از اینرو، در توصیه هاي عمومی مصرف نیتروژن، معمولاً مصرف این کود تائید و تاکید میشود. البته در مناطقی که خاک آهکی دارند استفاده از سولفات آمونیوم به اوره ترجیح داده می شود. زیرا که نخست به دلیل داشتن سولفات، نیاز گیاه به گوگرد را تا حدودي برآورده میسازد و از طرفی pHمحیط رایزوسفر را تا حدودي تعدیل کرده، چه بسا شرایط مناسبتري براي جذب برخی عناصر غذائی، از جمله عناصر ریزمغذي به وجود می آید

مناسبترین روش مصرف کود نیتروژنه

مصرف آن در سه قسط و به صورت کودآبیاري است. قسط اول بلافاصله بعد از ریزش گلبرگها، قسط دوم هنگامی که میوه ها حداکثر به اندازه فندق شکل گرفته باشند و قسط سوم پس از برداشت میوه توصیه میشود با توجه به اینکه نیتروژن جذب شده توسط ریشه ها در اوایل فصل رشد براي تشکیل میوه کافی نیست، از این رو، محلولپاشی اوره با غلظت 5در هزار در پائیز پس از برداشت میوه و پیش از ریزش برگها توصیه میشود 

زیادي مصرف کود اوره، رنگ گرفتن میوه که یکی از پارامترهاي مهم در بازارپسندي و فروش عناب است را کاهش میدهد اختلال در جذب کلسیم و کاهش ماندگاري میوه، از دیگر پیامدهاي زیادي مصرف کود اوره است 

فسفر

میزان کافی این عنصر در خاك، سیستم ریشه اي درختان را تقویت کرده که این امر سبب دسترسی گیاه به حجم بیشتري از خاك شده، از این طریق میزان بیشتري از آب و عناصر غذائی در دسترس درخت قرار میگیرد. جذب فسفر کافی باعث افزایش رشد شاخه هاي جانبی و افزایش عملکرد کمی و کیفی میوه میشود. براي تامین فسفري که درخت عناب نیاز دارد، استفاده از سوپرفسفات ساده بر سوپرفسفات تریپل ارجحیت  دارد به دلیل اینکه در ساختار سوپرفسفات ساده، گچ وجود دارد مصرف آن چه بسا تا حدودي به اصلاح قلیائیت خاك و تامین گوگردي که گیاه نیاز دارد کمک نماید زیادي فسفر باعث میشود عنصر روي بهصورت فسفات روي در داخل بافتهاي گیاهی رسوب کرده، و گیاه علائم کمبود روي را نشان دهد 

زمان مصرف کودهاي فسفري

کودهاي فسفري به دلیل حلالیت کم، بایستی در اوایل اسفند، هنگامیکه گیاه در خواب زمستانی به سر میبرد، همراه با کود دامی و به صورت چالکود، دو حفره به فاصله حدود یک متر از تنه، در سایهانداز درخت و در مسیر جریان آب، مصرف شوند. در صورت ضرورت، میتوان در اوایل تشکیل میوه ها، از کودهاي فسفري محلول در آب به صورت کودآبیاري و یا ترجیحاً محلولپاشی استفاده کرد 

پتاسیم

در درختانی مثل عناب که رنگ میوه آنها قرمز است مصرف کود پتاسیم باعث زیاد شدن رنگ قرمز میوه و افزایش بازارپسندي میشود اگر مقدار پتاسیم خاك در حدي باشد که نیاز گیاه را برآورده نکند بایستی براي تامین نیاز پتاسیمی گیاه اقدام نمود. در حالت کلی میتوان گفت اگر غلظت پتاسیم در برگ درختان عناب) در زمان رسیدگی کامل میوه عناب( در حدود 1/2درصد و در میوه 0/4 درصد باشد درخت تغذیه پتاسیمی مطلوبی داشته است رایجترین کود پتاسیمی در ایران، سولفات پتاسیم و در مرتبه بعدي کلرید پتاسیم است که براي باغات عناب، سولفات پتاسیم توصیه میشود. استفاده از کلرید پتاسیم در درازمدت، اثر منفی بر کیفیت میوه دارد 

زمان مصرف کودهاي پتاسیمی

مناسبترین زمان مصرف کودهاي پتاسیمی در باغات عناب، اسفندماه و بهصورت چالکود است. سولفات پتاسیم را میتوان در ابتداي تشکیل میوهها بهصورت محلولپاشی نیز استفاده کرد ولی باید در نظر داشت به دلیل آنکه نمیتوان آن را با غلظت بالائی محلولپاشی کرد از این رو تنها بخشی از نیاز پتاسیمی درختان با روش محلولپاشی تامین خواهد شد. در زمان فندقی شدن میوه ها، که درخت در اوج نیاز غذائی قرار دارد سولفات پتاسیم را میتوان بهصورت کودآبیاري نیز استفاده کرد

گوگرد

چه بسا نیاز درختان عناب به گوگرد، بهطور غیرمستقیم با مصرف برخی کودها مانند سولفات پتاسیم و سولفات آمونیم تامین شود. با اینوجود، برخی تجربیات نشان داده که مصرف هر سه سال یکبار کود گوگرد آلی گرانوله به میزان تقریبی یک کیلوگرم براي هر درخت بارده 12ساله، به همراه کود دامی و بهصورت چالکود، عملکرد کمی و کیفی عناب را در سالهاي بعد افزایش میدهد. مصرف گوگرد تا حدودي سبب کاهش pH خاك محیط رشد ریشه شده، فراهمی و قابلیت جذب برخی عناصر غذائی مانند آهن، روي و فسفر را براي گیاه افزایش داده، عملکرد کمی و کیفی را بهبود میبخشد.

کلسیم

مشکل اصلی در مـورد کلسـیم، کمبـود آن در خـاك نبـوده بلکـه انتقـال آن در داخـل گیـاه اسـت به طوريکه در مواردي، علیرغم غلظت زیاد کلسیم در برگ درخت، میـوه آن بـه کمبـود کلسیم مبتلا بوده است محلولپاشی ترکیبات کلسیمی برخی خصوصیات کیفی میوه عنـاب را بهبـود بخشـیده، به طوريکه انبارمانی میوه افزایش و میزان چروکیدگی آن کاهشیافته است. با اینوجود، با رعایت برخی نکات مدیریتی و بدون تقبل هزینه، میتوان به بهبود وضعیت کلسـیم در گیاه کمک کرد و محلولپاشی این عنصر را به عنوان آخرین راهکار در نظر گرفت . 

عوامل موثر بر بهبود وضعیت کلسیم در میوه درختان

*جلوگیري از هرس شدید درختان
* عدم مصرف بیشازحد کودهاي نیتروژنی و پتاسیمی
* مصرف کودهاي نیتراتی به جاي کودهاي آمونیاکی
* تنظیم آبیاري )جلوگیري از تنش خشکی و همچنین جلوگیري از آبیاري زیاد (در طول زمان شکل گیري میوه ها)
* محلولپاشی بور، تنها در شرایط غیر شور (شوري آب وخاك کمتر از 2دسی زیمنس بر متر باشد)

*محلولپاشی کلرید کلسیم با غلظت 2در هزار ( 3نوبت از زمان فندقی شده میوه، به فواصل دوهفته اي)

بور

در بین کمبودهاي عناصر کممصرف، کمبود بور پس از آهن و روي بیشترین تاثیر منفی را بر محصولات کشاورزي دارد حد بحرانی بور در خاك، براي اغلب گیاهان حدود 0/15-1میلیگرم در کیلوگرم است. اگر میزان بور در خاك از 0/15میلیگرم در کیلوگرم کمتر باشد تمام گیاهان از جمله عناب با کمبود این عنصر مواجه میشوند. همچنین مقادیر بور بیش از 3 میلیگرم بر کیلوگرم خاك نیز باعث مسمومیت خواهد شد کمبود بور سبب اختلال در رشد گیاه، نازك شدن شاخه ها، خشک شدن سرشاخه هـا و نوك ریشه، کوچک و چروکیده شدن میوه ها، و ریزش آنها پیش از رسیدن مـیشـود. کاهش شدید تشکیل میوه روشنترین علامت کمبود بور محسوب میشود اسید بوریک رایجترین کود حاوي بور در بازار کشور است که هم به صورت خاکی و هم محلولپاشی قابل استفاده است 

زمان و روش مصرف کودهاي داراي بور

بور در خاك به راحتی حرکت میکند از این رو مـیتـوان آن را در سـطح خـاك و یـا به صورت چالکود و در اواخر زمستان مصرف کرد. با اینوجود، مصرف اسید بوریک بیشتر به صورت محلولپاشی رایج است. محلولپاشی اسید بوریک را میتوان در خاكهاي غیـر شور و بسته به شدت کمبود بور، با غلظت 3-5در هزار در زمان متـورم شـدن جوانـه هـا، فندقی شدن میوه و حتی پـس از برداشـت میـوه انجـام داد 

آهن

عواملی مانند میزان آهک خاك، کیفیت و میزان آب آبیاري، وضعیت تهویه، و میزان ماده آلی خاك معیار مناسبتري براي ارزیابی وضعیت آهن باشد به طوريکه میتوان گفت قابلیت جذب آهن خاك، تحت تاثیر آهک، آبیاري سنگین (به ویژه با آب حاوي بیکربنات زیاد) عدم تهویه کافی و نبود مواد آلی در خاك، به شدت کاهش خواهد یافت و برعکس آبیاري به اندازه، شخم خاك (به منظور داشتن تهویه مناسب) و استفاده از کودهاي آلی کلید افزایش حلالیت آهن خاك و به دنبال مبارزه با کمبود آهن در باغات است رایجترین کودهاي داراي آهن، سولفات آهن و کلاتهاي آهن هستند  سولفات آهن و یا دیگر ترکیبات معدنی آهن، به تنهائی قادر نیستند کمبود آهن گیاه را برطرف نمایند زیرا این ترکیبات در خاك هیدرولیز شده، و رسوب مینمایند و درعمل از دسترس گیاه خارج میشوند

در صورت بروز علائم کمبود آهن در درختان عناب، میتوان حدود 50تا 150 گرم از این کلات را بسته بهشدت کمبود براي هر درخت بالغ بارده ) 12ساله( در اواسط فصل بهار بهصورت خاکی یا همراه با آب آبیاري مصرف کرد. ضمنا،ً این کود را میتوان با غلظت 1تا 3در هزار بسته به نیاز در فصل تابستان محلولپاشی کرد به منظور اطمینان از انتخاب غلظت مناسب، لازم است ابتدا بر روي چند درخت محلولپاشی انجام شده و پس از گذشت دو تا سه روز و در صورت عدم سوختگی برگها، محلولپاشی در تمام درختان انجام شود توصیه میشود براي رفع کمبود آهن در عناب، استفاده از ترکیبات معدنی مانند سولفات آهن در اولویت قرار گیرد 

روي

روي در بسیاري از سیستمهاي آنزیمی گیاهان، نقش کاتالیزوري، فعال کننده و یا ساختمانی داشته، در ساخته شدن و تجزیه پروتئینها نیز دخالت دارد رایجترین کود حاوي روي، سولفات روي است. این ترکیب میتواند به صورت خاکی و یا محلولپاشی استفاده شود. بسته بهشدت کمبود روي، مقادیر 200تا 400گرم سولفات روي براي هر درخت بالغ عناب ( 12ساله) توصیه میشود. این میزان بایستی در سایه انداز درخت با خاك مخلوط شده یا به صورت چالکود مصرف شود براي محلولپاشی نیز، میتوان این کود را با غلظت 3-5در هزار در زمان متورم شدن جوانه ها، زمان فندقی شدن میوهها و یا بلافاصله پس از برداشت میوه مصرف کرد 

منگنز

غلظت منگنز در برگ درختان عناب بین 15تا 40میلیگرم بر کیلوگرم متغیر است. علامت کمبود منگنز مانند کمبود آهن، زردي برگها است ولی برخلاف کمبود آهن، قسمتی از حاشیه رگبرگها نیز سبز باقی میماند کمبودهاي خفیف و جزئی این عنصر نیز در درختان عناب، با مصرف کود دامی مرتفع میشود استفاده از کود سولفات منگنز به میزان 50تا 100گرم براي هر درخت هصورت چالکود و یا محلولپاشی با غلظت 4در هزار، بعد از ریزش کامل گلبرگها توصیه میشود. چه بسا در باغاتی که کود دامی نپوسیده مصرفشده باشد، خاك داراي بافت سنگین بوده و آبیاري زیاد، تهویه خاك را محدود کرده باشد کمبود منگنز بروز خواهد کرد