گوجه فرنگی بعد از سیب زمینی از مهمترین گیاهان خانواده بادمجانیان است کـه در تغذیه بشر مورد استفاده قرار میگیرد. امروزه از کودها به عنوان ابزاري براي نیل به حداکثر تولید در واحد سطح استفاده میشود. متأسفانه مصرف نامتعادل کودهاي شیمیایی که مطابقتی با نیاز واقعی گیاه نـدارد در سطح وسیعی صورت میگیرد. این امـر در گوجـه فرنگـی نیـز مشـابه سـایر محصـولات کشاورزي نه تنها افزایش عملکرد مطلوب را در پی نخواهد داشت بلکه کیفیت آن را نیز بـه شدت کاهش میدهد.

نیاز غذایی گوجه فرنگی

بسته به نوع گوجه فرنگی نیاز غذایی آن متفاوت است مثلا گوجه فرنگی فضـاي بـاز بـرای تازه خوري عملکرد پایین تري نسبت به ارقام صنعتی آن که براي تولیـد رب کشـت مـی شـوند دارند بنابراین نیاز غذایی آنها پایین تر است.

مراحل رشد و نمو گوجه فرنگی

رشد و نمو گوجه فرنگی در مزرعـه بـه 6مرحلـه تقسـیم و تفکیـک مـیشـود. مرحلـه استقرار پس از نشاء که معمولا در این مرحله استفاده از کودهاي فسفردار و کودهاي حاوي روي) (Znبه صورت محلول در آب براي توسعه ریشه بسیار مفید می باشد. در مرحله دوم که رشد رویشی میباشد استفاده از کودهـاي نیتروژنـه ماننـد اوره و نیتـرات آمونیـوم و یـا سولفات آمونیوم براي ایجاد رشد رویشی بسیار مناسب است بـراي افـزایش متناسـب رشـد بوته اي گوجه فرنگی مصرف توام نیتروژن و پتاسیم به صورت سرك میتواند بسـیار مـوثر باشد. در مرحله گلدهی و تشکیل میوه نیاز به فسفر افزایش مییابد و در مرحله تشـکیل تـا رسیدگی میوه معمولا نیاز به کودهاي پتاسیمی افزایش دارد تا بزرگ شدن میوه، رسـیدگی و رنگ گیري میوه به حداکثر برسد

نیتروژن

مدیریت نیتروژن در مزرعه گوجه فرنگی از مهمترین عوامل مـؤثر در تولیـد اسـت. بـاً توجه به تغییرات سریع نیتروژن در طبیعت این امـر نسـبتاً مشـکل اسـت. میـزان نیتـروژن مصرفی، زمان مصرف، نحوه مصرف و منابع نیتروژن از جمله فاکتورهاي مدیریتی اسـت کـه بایستی مد نظر قرار گیرد. در شرایط کمبود نیتروژن برگها کوچک، ساقه ً ها و شاخه هاي جانبی معمـولاً کـم تشکیل میشود. زردي برگهاي زیرین زودتر ظاهر میشود. رنگ سبز مایـل بـه زرد کمبـود نیتروژن توأم با رنگ بنفش آنتی سیانین است. در گوجه فرنگی کمبود نیتروژن مانند سیب
زمینی ولی رگبرگها ارغوانی، ساقه مختلف به رنگ ارغوانی روشن تا تیـره، جوانـه گلهـا زرد شده میریزند. میوهها کوچک و سبز روشن وقتی برسند قرمـز تیـره و خوشـرنگ مـیشـود اما مقادیر زیاد نیتروژن نیز علاوه بر کاهش عملکرد کیفیـت محصـول سـبب تشـدید آفات و بیماریهاي گیاهی میشود. تجمع نیترات در میوه از مهمترین نتایج مصـرف اضـافی نیتروژن است.

میزان مصرف

نیاز گوجه فرنگی به کود نیتروژنه بستگی به رقـم، ویژگـی هـاي خـاك بـه خصـوص میزان ماده آلی و املاح دارد. کارآیی کود نیتروژنـه نیـز در میـزان مصـرف آن مـؤثر اسـت. میزان کربنات کلسیم و پهاش خاك، شرایط اقلیمی، زمان و روش مصرف کود و نیز سـایر عوامل مؤثر در رشد و عملکرد از جمله برنامه آبیاري و میزان سایر عناصر غذایی مـورد نیـاز گیاه در کارآیی مصرف کود و نهایتاً میزان کود نیتروژنه مورد نیاز مؤثر است. بهتـرین روش در تعیین میزان کود نیتروژنه مورد نیاز اجراي تحقیقات منطقهاي است. اندازه گیري نیترات پاي بوته، تعیین میزان ماده آلی خاك، اطلاع از سایر عوامل مدیریتی مؤثر در تولیـد و نیـز اندازه گیري کلروفیل برگ در تعیین میزان نیتروژن مورد نیاز مؤثر است

مصرف نیتروژن در مزارع گوجه فرنگی تحت تاثیر عوامـل متعـددي از جملـه پتانسـیل تولید خاك منطقه، میزان ماده آلی خاك، مدیریت آیبـاري، کیفیـت آب آبیـاري و از همـه مهم تر مصرف مواد آلی میباشد. براسـاس بررسـیهـاي انجـام شـده مقـادیر توصـیه کـود نیتروژنه در مزارع گوجه فرنگی بصورت ذیل میباشد. بـا توجـه پـایین بـرون مـواد آلـی در خاکهاي کشور در شرایطی که میزان O.Cخاك کمتر از 0/5درصد باشد:
– در شرایط مصرف کود مرغی به میزان 10تـن در هکتـار نیـازي بـه مصـرف کـود نیتروژنه نبوده چون در این شرایط نه تنها عملکرد مطلوب حاصل مـی شـود بلکـه تجمع نیترات نیز در حد کمی است.
– در شرایط مصرف 20تن در هکتار کود گوسـفندي یـا گـاوي مصـرف 60کیلـوگرم نیتروژن در هکتار قابل توصیه است.

– در شرایط عدم مصرف مواد آلی کاربرد 180کیلوگرم نیتروژن در هکتار توصیه مـی شود. علاوه بر مقدار مصرف، زمان مصرف نیتروژن نیز از اهمیت خاصی برخوردار است.

زمان مصرف

نیاز گوجه فرنگی به نیتروژن در اوایل دوره رشد شدیدتر است. بـه طوریکـه بخشـی از نیتروژن بایستی در زمان قبل از انتقال نشاء به همـراه سـایر کودهـا مصـرف شـود. پـس از استقرار نشاء یعنی از زمان حدود دو هفته پـس از انتقـال نشـاء مصـرف نیتـروژن بایسـتی شروع شود. تحقیقات انجام شده در مناطق مختلف نشان داد که حدود 80درصد نیتـروژن مورد نیاز گیاه بایستی تا زمان قبل از اولین برداشت محصول مصـرف شـود. مـابقی نیـز تـا چین دوم مصرف شود. مصرف کود نیتروژنـه در چنـد مرحلـه در طـی دوره رشد گیاه با رعایت نکته فوق قابل توصیه است.

روش مصرف

اولین مرحله مصرف نیتروژن در زمان قبل از کاشت به همراه سایر کودهـا بایسـتی در لایه اي کود حیوانی مصرف و یا حداقل به زیر خاك بـرده شـود. مصـرف کـود در طـی دوره داشت با توجه به روش آبیاري، بافت خاك و … متفاوت خواهد بود. در روش آبیاري سطحی مصرف نیتروژن طی حداقل 4مرحله توصیه می شود امـا در سیسـتم آبیـاري تحـت فشـار امکان مصرف کود طی هر بار آبیاري وجود دارد. در این روش مصرف کـود طـی 10مرحلـه نیز توصیه شده است.

فسفر

مناسبترین روش در تعیین میزان فسفر مورد نیاز گیاه آزمـون خـاك اسـت. شـرایط اقلیمی و پتانسیل تولید و نیز سایر عوامل مدیریتی بر میزان فسفر مصرفی بر اساس ازمـون خاك مؤثر است. از مهمترین عوامل مـدیریتی در توصـیه فسـفر میـزان و نـوع کـود دامـی مصرفی است. مصرف برخی منابع ماده آلی به خصوص کود مرغی در کـاهش مصـرف کـود فسفره بسیار مؤثر است. مصرف فسفر طی یـک مرحلـه در زمـان قبـل از کاشـت،قابل توصیه است. از جمله علائم کمبـود فسـفر ارغـوانی شدن برگ و نیز طوقه گیاه است که در فصول سرد بیشتر مشاهده میشود. مصـرف اضـافی این عنصر غذایی در بروز و تشدید کمبود برخی عناصر کم مصرف مانند روي و آهـن مـؤثر است. مصرف فسـفر بـه صورت سرك در مراحل مختلف رشد توصیه می گردد. مصرف فسفر به صـورت کودآبیـاري چه در آبیاري قطره اي چه در آبیاري سطحی با استفاده از منابع محلول فسفر مانند اسـید فسفریک، مونو آمونیوم فسفات و مونو پتاسیم فسفات موثر است.

حساس ترین مرحله مصرف فسفر سرك براي گوجه فرنگی در مرحله پس از اسـتقرار نشاء یا مرحله ریشه دوانی، مرحله گلـدهی و مرحلـه تشـکیل بـذر اسـت. چـرا کـه در ایـن مراحل تامین فسفر کافی براي گیاه بسیار حیاتی است. کود فسفره را بایستی در زمان قبـل از کاشت به همراه کود حیوانی در نوارهاي کاشت گیاه مصرف نمود.

پتاسیم

مناسبترین روش تعیین میزان پتاسیم مورد نیاز مزرعه گوجـه فرنگـی مشـابه فسـفر، آزمون خاك است. از جمله عوامل مهم در توصیه کودي بر اساس آزمون خاك بافـت خـاك و شوري منابع خاك و آب است. ً مصرف پتاسیم نیز عمدتا در زمان قبـل از کاشـت صـورت میگیرد. با توجه به نیاز گوجه فرنگی به پتاسیم در زمـان میـوه دهـی و تـأثیر ایـن عنصـر غذایی بر عملکرد و کیفیت محصول مصرف بخشی از پتاسیم از منـابع مناسـب ایـن عنصـر غذایی مانند سولفات پتاسیم محلول در آب در این مرحله از رشد گیاه قابل توصیه است. از جمله علائم کمبود پتاسیم سوختگی حاشیه برگها اسـت کـه در عمـدتا در برگهـاي پـایین مشاهده میشود. پتاســیم موجــب رشــد متــوازن میــوه و کــاهش ناهنجاریهــاي رسیدگی مانند بلیچینگ می گردد 

عناصر کم مصرف

مصرف عناصر غذایی آهن، روي، منگنز، مس و بر در مزارع گوجـه فرنگـی در منـاطق مختلف با شدت و ضعف متفاوت ضروري است. مصرف این عناصر بـر اسـاس آزمـون خـاك بهترین روش مدیریت آنها است. بسته به شدت کمبود مصرف این عناصـر در زمـان قبـل از کاشت و یا در طول دوره داشت بصورت محلول پاشی و یا بهمراه آب آبیـاري قابـل توصـیه است. مصرف منایع سولفاته روي، مس و منگنز در زمان قبل از کاشت در اطمینـان از رفـع کمبود این عناصر غذایی قابل توصیه است. اما مهمتـرین منبـع آهـن کـلات آن اسـت کـه مصرف آن طـی چنـد مرحلـه در طـول دوره داشـت قابـل توصـیه اسـت. در صـورت لـزوم محلولپاشی غلظت 4-3درهزار منابع سولفاته یا کلات این عناصـر در زمـان قبـل از غـروب خورشید توصیه می شود. کمبود بر در مناطق با خاکهاي آهکـی و آب بـا کیفیـت مطلـوب بیشتر شایع است.

محلولپاشی آهن با استفاده از سولفات آهن دوام زیادي ندارد اما کمبود آنر به طور موقت مرتفع می نماید از اینرو محلولپاشی بایستی به صورت مستمر صـورت گیـرد. سایر عناصر میکرو مانند مس، روي و منگنز نیز از طریق محلول پاشی قابل تـامین هسـتند اما تغذیه عناصر میکرو علی رغم این که به صورت محلولپاشی موثر است امـا میبایسـت بـه صورت مصرف در پاي ریشه نیز استفاده گردد چرا که مثلا روي که تاثیر زیادي در توسـعه ریشه و تولید اکسین که رابطه مستقیمی با افزایش ریشه هاي مـویین دارد مـی بایسـت از طریق ریشه نیز تامین گردد چرا که انتقال آن پس از جذب از طریق برگ به قسـمت هـاي پایینی یعنی ریشه ناچیز بوده و ریشه ها دچار فقر روي میگردد و اکسین کافی در ریشه ها تولید نمی گردد

کلسیم

هرچند کمبود کلسیم در خاکهاي آهکی وجـود نـدارد امـا بـروز سـوختگی گلگـاه در گوجه فرنگی که ناشی از کمبود کلسیم در میـوه اسـت در ایـن منـاطق مشـاهده مـیشـود. شوري خاك، شرایط اقلیمی و نیز مدیریت نامناسب آبیاري از مهمترین عوامل مؤثر در بروز و تشدید کمبود این عنصر غذایی در محصول گوجه فرنگی است. مصرف کودهاي کلسـیم و به خصوص محلولپاشی آن در رفع این نقیصه مؤثر میباشد. کلسیم نقـش ویـژهاي در کنتـرل شـوري و عـوارض آن در گیـاه گوجـه فرنگـی دارد، افزایش شوري موجب بروز بیماري پسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی شـده کـه یـک عارضـه فیزیولوژیک بوده که ناشی از کاهش انتقال کلسـیم بـه میـوه گوجـه فرنگـی مـیگـردد 

منیزیم

کمبود منیزیم در کشور شایع نیست چرا کـه منـابع آب و خـاك در ایـران مقـدار منیزیم مورد نیاز گوجه فرنگی را تامین میکند معذالک در کشتهاي متـراکم بـا عملکـرد بالاي 80تن در هکتار امکان بروز کمبود منیزیم در آنها وجـود دارد مـثلا در کشـت هـاي گلخانه اي مصرف کودهاي منیزیمی شایع است چرا که گوجه فرنگی منیزیم دوست بـوده و نیاز به مصرف آن تقریبا بالاست. منابه کودهاي منیزیمی سولفات و نیترات منیزیم میباشد که کود سولفات منیزیم به دلیل ارزانی و فراوانی آن قابلیت استفاده بیشتري دارد و به سـه صورت محلولپاشی، مصرف در خاك و محلولپاشی مورد استفاده قرار میگیرد.

منابع مورد استفاده

راهنمای تغذیه گیاهی در  گوجه فرنگی. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور 1395